NOVEMBER 6, 2015
DURUKAN DUDU
Özellikle son 5-6 yıldır sıklıkla duyduğumuz bir kelime haline geldi “mera”. Geçtiğimiz hükümetlerin meralar hakkında yaptığı düzenlemeler hakkında internette yayılan muhalif yorumlarda “meraların imara açılması”, “meraların peşkeş çekilmesi”, “meracılığın bitirilmesi” argümanları öne çıkıyor. Son günlerde “Meralara imar izni geliyor” haberleriyle de yeniden gündemde meralar.
Şunu tespit ederek başlamak lazım: Meraların önemi tahminlerimizin çok ötesinde bir etki alanına yayılıyor, gündelik hayatımızın nasıl olacağını ciddi biçimde değiştiriyor.
Bu yazının muradı, meraların gündelik hayatımıza ve “yarınlarımıza” olan etkileri hakkında üç başlık altında bir giriş yapmak. İleri araştırmalar için Anadolu Meraları’nın bu konuda muhtelif yayın, makale ve basında çıkanlarına göz atabilirsiniz. Aşağıdaki 3 başlığın her biriyle ilgili detaylı birer dosya da 2015 sonunda hazır olacak.
Başlamadan önce kısa bir not: Hukuki bir terim olarak mera, devlet dahil hiç bir özel veya tüzel kişiliğin sahibi olmadığı (yani mülkiyet hukukuna değil, egemenlik hukukuna tabi olan), üzerinde hayvan otlatmaya elverişli “müşterek” (The Commons) otlakları tanımlamak için kullanılıyor. Biz ise “mera” dediğimizde kırsalın gündelik dilini kullanıyoruz, yani mera olarak kullanılması ekonomik, ekolojik ve sosyal açıdan anlamlı olan tüm arazileri kastediyoruz.
Hayvancılığın gerçekte tek bir girdisi vardır: Ot.
İnsanlığın yaklaşık 12.000 yıl önce evcilleştirmeye başladığı otçul hayvanların büyük-büyük torunları olan koyun, keçi ve sığırların tamamı sadece otlayarak yaşamaya evrilmiş türler. Bu türleri doyurarak etlerinden ve sütlerinden yararlanmak için tek yapmanız gereken, ot yemelerini sağlamaktır. Kısaca ot diye tanımladığımız bitkiler de, dünyanın tüm kara sistemlerinde yetişir.
İşte size buğdayla başlayıp mısıra sıçrayan, oradan da GDO’lara kadar uzanan hikayenin kısacık ve kaba bir özeti. Aynı hikayeyi 12.000 yıla genişletirseniz, bildiğimiz anlamıyla uygarlık dediğimiz olgunun tarihine de ulaşabilirsiniz.
Ne de olsa uygarlık, normalde çoğunlukla mera biraz da orman olan ekosistemlerin ele bir saban alınıp sürülmesiyle (ve yani, toprağın öldürülmesiyle) başladı.
Konumuza dönelim. Tahılla beslenen hayvanın şöyle bir derdi var: Bu hayvanların milyonlarca yıllık evrimine tamamen ters bir durum bu. Hayvanın fıtratında yok. O tahılların veya küspelerin üretiminde kullanılan tonlarca kimyasal zehri ve sentetik gübreden bahsetmiyorum bile. Yaradılışında olmayan bir beslenmeyle zehirlenen hayvanların etleri ve sütleri de besleyicilikten uzak, hatta toksik. Normalde 30-35 yıl yaşayan ineğin 7-8 yıldan sonra devrilmesi, 10 seneyi rahatlıkla deviren koyunun 5. yıldan sonra bir köşede ölümü beklemesi de bu yüzden. Binbir çeşit otla beslenip her türlü mineral ve enzimi almak yerine bol karbonhidrat yüklemeli “fakir ama şişmanlatırıcı” tahılla yemlemenin etkisi gözardı edilemez boyutta.
Sadece otlayarak beslenen (ing: grass-fed) hayvanların et ve süt ürünlerinde yapılan gıda analizleri ise bambaşka bir fotoğraf çıkartıyor ortaya. Bu konuda yurtdışında çok iyi çalışmalar mevcut, Robb Wolf’dan Nicolette Hahn Niman’a kadar geniş bir yelpazeden başlayarak bu yeni ve kocaman dünyaya girebilirsiniz. Sadece otla beslenen hayvanların ürünlerinin kalp krizini azalttığını, alzheimer’ı engellediğini, alakasız gibi görünen bir çok hastalığı kökünden söküp attığını gördüğümüzde “bildiğin her şeyi unutmamak” kolay değil. Şunu da not düşelim: Türkiye’de “sadece otla beslenen” hayvancılık yapan kurum-kişi sayısı iki elin parmağını geçmiyor. “Köylüden alırım, o otla besliyordur” algısı da yanlış; endüstriyel üretime göre genelde daha fazla ot yedikleri doğru olsa da, köylü tipi üretimde (GDO’lular dahill olmak üzere) tahıllar ve küspeleri “kullanmayanı bulursan bana da haber ver abla” derecesinde yaygın.
Ot diyorduk. Ot üretiminin en doğal, en biyolojik çeşitlilik içinde, hiç bir ekonomik girdiye ihtiyaç olmadan gerçekleştiği yerlerin ortak bir adı var: Meralar.
Yani: Şu anda et ve süt niyetine bir dolu para ödeyip yediğimiz “şeylerin” yerine, gerçek/doyurucu/besleyici/şifa verici hayvansal ürünlere ulaşmak için adresimiz bariz adres meralar.
Bu güzel haberin ardından “İşte bu! O halde meralarda eski düzen devam edelim!” dememizi engelleyen bir durum var yalnız. Şöyle ki, devlet ve hükümet(ler)in meraların kötü kullanıldığı ve mevcut hayvancılık ihtiyaçlarını karşılamadığı konusundaki tespiti doğru. Ve bu “yanlış” kullanımda bildiğimiz anlamıyla “suç devletin/hükümetin” diyip işin içinden sıyrılmak namümkün. Ayrıca bu konulara kafa yoran çoğu kişinin düşündüğünün aksine son 50 yıldır değil, 5.000 yıldır yanlış kullanıp zayıflatıyoruz meraları. Bu yanlış kullanımın son 50 yılda oranı ve etkisi arttı. Ortaokul tarih derslerinde öğrendiğimiz Anadolu medeniyetlerinin temel üretiminin yazın da yemyeşil kalan adamboyu ot kaplı meralarda hayvancılık olmasından “kıraç ve çölleşen meralarımız…” durumuna gelmiş olmamızın sebebi, doğadaki milyon yıllık örüntüye ters bir meracılık yapmamızdan, ve bunu binlerce yıldır yapmamızdan kaynaklanıyor. Ve evet, “köylüler en doğru şekilde yapıyor(du) ağbi” önermeleri gerçeklikten ne yazık ki uzak. Dün daha az kötüydü, bugün daha çok kötü.
Okuyucuyu bir ümitlendirip bir üzmek, ardından yine ümitlendirerek duygu girdabında dolandırmaktan özel bir zevk almadığımı belirterek sonlandırayım: Meraları besleyici ve şifalı bir hayvancılık üretimini mümkün kılacak, hayvancılığı GDO’dan tamamen azade edecek, et ve süt fiyatlarını da orta vadede mevcut fiyatların altına çekecek bir duruma gelmemiz mümkün.
Şöyle: